true
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «گیل بان»؛ گیلان به دلیل بهره‌گیری از شرایط آب و هوایی مناسب و خاک حاصلخیز جزء ده استان برتر کشور در زمینه کشاورزی محسوب میشود و این استان دارای بیش از نوع محصول کشاورزی می‌باشد که ۲۰ محصول آن رتبه‌های اول تا پنجم کشوری را به خود اختصاص می‌دهند. برنج، چای، زیتون، پیله ابریشم، بادام‌زمینی، فندق و مرکبات عمده‌ترین محصولات کشاورزی این استان را تشکیل می‌دهند.
کشاورزی و نقش آن در توسعه پایدار گیلان
سهم بخش کشاورزی استان گیلان در تولید ثروت معادل ۴۰ درصد است. سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی گیلان از کل ارزش افزوده استان معادل ۱۸,۵ درصد و سهم بخش کشاورزی گیلان در ارزش افزوده کشاورزی کشور حدود ۳ درصد می‌باشد. ارزش سالانه محصولات کشاورزی گیلان در مزرعه ۷۰ هزار میلیارد تومان است که در صورت فرآوری به بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که نشان‌دهنده لزوم توجه صنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته‌بندی این تولیدات برای گریز از خام‌فروشی و تحقق ارزآوری بیشتر و رونق اقتصادی است.
بیش از ۸۰ محصول مهم و استراتژیک در استان گیلان تولید میشود که در ۲۰ محصول حائز رتبه‌های زیر پنج کشوری است که عبارتند از:
۱- رتبه اول تولید برگ سبز چای در کشور (۱۱۲۳۸۱ تن)
۲- رتبه اول تولید بادام‌زمینی در کشور (۱۰۸۴۵ تن)
۳- رتبه اول تولید فندق در کشور (۲۲۳۰۱ تن)
۴- رتبه اول تولید گیاه دارویی گل‌گاوزبان در کشور (۴۸۰ تن)
۵- رتبه اول تولید گوشت ماکیان در کشور (۱۳۰۵۰ تن)
۶- رتبه اول تولید مرغ اجداد گوشتی در کشور (۹ واحد تولیدی با ظرفیت ۳۱۱ هزار قطعه)
۷- رتبه اول تولید چوب صنوبر در کشور (۸۰۰ هزار اصله و قلمه صنوبر)
۸- رتبه اول تولید پیله تر ابریشم در کشور (۵۶۸ تن)
۹- رتبه اول تولید گوشت و شیر گاو بومی در کشور (۳۰۰ هزار رأس گاو بومی)
۱۰- رتبه اول تولید خاویار و رتبه دوم تولید ماهی خاویاری (به‌ترتیب ۶ تن و ۱۷۰۰ تن)
۱۱- رتبه دوم تولید شلتوک در کشور (۱۱۰۴۵۵۱ تن)
۱۲- رتبه دوم تولید کیوی در کشور (۲۲۹۵۳۸ تن)
۱۳- رتبه دوم تولید مرغ مادر گوشتی در کشور (۹۷ واحد تولیدی با ظرفیت ۳,۷۶ میلیون قطعه)
۱۴- رتبه دوم تولید گوشت مرغ صنعتی در کشور (۲۲۲۷۶۳ تن)
۱۵- رتبه دوم تولید جوجه یکروزه در کشور (۳۹۹ میلیون قطعه)
۱۶- رتبه سوم تولید تخم‌مرغ در کشور (۲۲۹۵۰ تن)
۱۷- رتبه سوم تولید و صید آبزیان در کشور (۷۱۴۵۲ تن)
۱۸- رتبه چهارم تولید زیتون در کشور (۳۶۹۲۰ تن)
۱۹- رتبه چهارم تولید عسل در کشور (۵۹۵۸ تن)
۲۰- رتبه پنجم تولید مرکبات در کشور (۲۱۴۷۸۹ تن)
پایداری در بهرهوری کشاورزی؛ اطمینان از ثبات منابع طبیعی، تغییرات آب و هوایی و تشدید خطرهای طبیعی؛ فقر شدید و نابرابری؛ گرسنگی و انواع سوء تغذیه‌‌ها؛ لزوم ایجاد نظام غذایی فراگیر، باثبات و کارا؛ بهبود فرصت‌‌‌های کسب درآمد در مناطق روستایی و رسیدگی به علل ریشه‌‌ای مهاجرت؛ ایجاد شرایط مقاوم در مقابل بحرانها، درگیری‌‌ها و بلایای طبیعی؛ جلوگیری از تهدیدهای در حال رشد فرامرزی نظام غذایی و کشاورزی؛ و در نهایت دستیابی به مدیریت کارآمد ملی و بین المللی ده چالش عمده‌ای است که آینده کشاورزی جهان با آنها روبرو بوده و نیازمند راهکارهای فناورانه و سیاستگذاری در حوزه فرهنگ‌سازی و ترویج کاربرد فناوری‌های نوین و پربازده است. امروزه ارزش افزوده و بهرهوری از دانش سرچشمه می‌گیرد و بنابراین کشاورزی متکی بر دانش، اطلاعات، یادگیری، نوآوری و فناوری که به آن کشاورزی دانش بنیان گفته میشود نیاز مبرم برای بقا و پایداری کشاورزی محسوب میشود.
ناهید طاهرزاده شالمائی دانش‌آموخته دوره دکتری مکانیزاسیون کشاورزی دانشگاه تهران با شناسایی و رتبه‌بندی چالش‌های کشاورزی استان گیلان با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در مقاله‌ای چنین می‌نویسد: «چالش‌های مدیریتی، قطعه قطعه بودن زمین، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و نیروی انسانی متخصص، محدودیت منابع و تغییر کاربری زمین، سطح مکانیزاسیون پایین در بخش کشاورزی و کشت تک‌محصولی و واردات بی‌رویه محصولات کشاورزی به ترتیب به عنوان مهم‌ترین چالش‌های بخش کشاورزی استان گیلان شناخته می‌شوند. در جهت رفع چالش‌های مطرح شده پیمایش و اولویت‌بندی پهنه‌های زمین‌های کشاورزی، اصلاح قوانین اصلاحات اراضی، تغییر الگوی کشت، مدیریت واحد منابع، تنظیم قیمت محصولات کشاورزی و احیای سازمان تعاون روستایی کشور پیشنهاد می‌گردد».
دکتر محمد‌کریم معتمد عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحیلی گیل بان؛ با بیان اینکه مدیریت بر اراضی کشاورزی استان گیلان در مقام یک سرمایه ملی یکی از اضلاع اصلی امنیت غذایی و پایه مهم تولید و توسعه پایدار کشاورزی در کشور محسوب میشود، اظهار کرد: رشد و توسعه کشاورزی کشور بدون توجه به اولویت‌های اصلی چهارگانه مدیریت بر اراضی و آب و خاک؛ مدیریت بر تولید و کشت؛ مدیریت بر نهاده‌ها و مدیریت بر توزیع و بازار مقدور نخواهد بود. وی تأکید کرد: نباید با تغییر کاربری اراضی مستعد و حاصلخیز کشاورزی، کاهش سطح تولید و بهرهوری را رقم بزنیم. معتمد با اشاره به اهمیت نقش صنعت کشاورزی افزود: حمایت از بخش کشاورزی بنا به دلایل گوناگون از قبیل ایجاد اشتغال و رونق تولید در صنایع پیشین و پسین، برقراری امنیت غذایی، اساسی بودن برخی از کالاهای کشاورزی در سبد غذایی جامعه، توسعه روستا و حفظ وضعیت جمعیت روستایی و جلوگیری از مهاجرت به شهرها، حفظ و پایداری محیط‌زیست، کمک به امنیّت ملی و استقلال کشور، ایجاد ارزش افزوده و افزایش درآمد ملی از راه صادرات غیر‌نفتی، الزامات مزیت نسبی و ساختاری تولید، بالا‌بردن سطح سلامت جامعه، خودکفایی و ارتقاء درآمد کشاورزان پذیرفته شده و در همه کشورها اعم از توسعه یافته و درحال توسعه به روش‌های گوناگون، اعمال میشود.
دکتر محمدرضا کاتوزی استاد دانشگاه چارمز سوئد و نویسنده کتاب «احیای صنعت چایکاری و چایسازی شمال ایران» در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحیلی گیل بان؛ از عوامل کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، نظارتی و مدیریتی به عنوان عوامل تغییر کاربری اراضی کشاورزی گیلان نام برد و تاکید کرد که مهم‌ترین علت‌های دخیل در پدیده تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی گیلان عبارتند از: تفاوت بسیار بالای ارزش زمین کاربری شده با قیمت زمین کشاورزی؛ زیاده خواهی افراد سودجود و منفعت طلب و برخورد ضعیف با قانون‌شکنان؛ مشکلات و توسعه نیافتگی بخش کشاورزی؛ ناهمخوانی هزینه و درآمد بخش کشاورزی و سود بیشتر سایر بخش‌ها نسبت به بخش کشاورزی؛ نبود الگوی مناسب کشت و فقدان قدرت مالی کشاورزان؛ نداشتن سند و خرید و فروش اراضی کشاورزی با قولنامه و خرد‌شدن و تقسیم شدن اراضی کشاورزی؛ توریستی بودن اراضی کشاورزی و هجوم غیر بومی ها؛ بورس بازی گسترده املاک و رشد تسهیلات و خدمات مرتبط با بخش گردشگری؛ گسترش شبکه حمل و نقل و ارتباطات روستایی در مجاورت شهرها؛ توسعه شهر بدون توجه به پیوست‌ها و زیرساخت‌ها در مجاورت روستاها؛ تخلف از قوانین و مقررات و تناقض در ارائه تعریف قوانین و مقررات جامع حفظ کاربری اراضی کشاورزی؛ ایجاد پارک‌ها و شهرک‌های صنعتی؛ نامشخص بودن آمایش سرزمین و برنامه جامع حفظ کاربری اراضی کشاورزی؛ مدیریت و برنامه‌ریزی ضعیف و نادرست و عملکرد ضعیف و ناهماهنگی دستگاه‌ها و نهاد‌‌های متولی امر و نظارتی در کنار فساد اداری و فشار‌های فرا‌قانونی؛ تغییر نگاه در عوامل فرهنگی و اجتماعی و تغییر سبک زندگی روستاییان؛ تنوع قوانیـن و مقـررات متراکـم و پراکنـده؛ اطلاعات ناکافی از جایگاه و ارزش محیط زیست و منابع طبیعی.
وی تدابیر لازم برای حفظ و صیانت از اراضی کشاورزی را برای توسعه استان گیلان ضروری دانست و تهدیدهای نشأت گرفته از تغییر کاربری اراضی کشاورزی گیلان را اینگونه برشمرد: آسیب جدی به بخش کشاورزی و مرگ تدریجی کشاورزی؛ کاهش تولید و کیفیت محصولات کشاورزی؛ تهدید امنیت غذایی و وابستگی به بیگانگان؛ تخریب محیط زیست؛ کاهش اشتغال و درآمد روستاییان؛ افزایش ترافیک و تردد در جاده‌های اصلی و فرعی روستایی به ویژه در ایام تعطیل؛ افزایش مصرف منابع؛ افزایش تولید پسماند و پساب در استان، افزایش مهاجرت روستاییان به شهر؛ افزایش مشکلات و هزینه جامعه و دولت؛ از بین رفتن خاک و تغییر شاخص‌های کیفی خاک؛ کاهش گونه‌های گیاهی، جانوری و تنوع زیستی؛ تغییر کیفیت آب زیرزمینی و ﺗﻌﺎدل آب ﺑﯿﻦ ﺑﺎرش، ﺗﺒﺨﯿﺮ، ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮی و رواﻧﺎب؛ افزایش دمای محیط و تشدید انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییر اقلیم؛ پیامدهای منفی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی؛ گسترش بیابان و سیل و ریزگرد؛ مهار ناپذیر شدن بلایای طبیعی و بحرانها؛ سرخوردگی و از دست دادن هویت خانوادگی و اجتماعی و کاهش انگیزه برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های کشاورزی.
با تبدیل کاربری هر هکتار اراضی کشاورزی به کاربری غیرکشاورزی سالانه ۸ تن محصول کشاورزی از دسترس خارج میشود و تأمین غذای ۲۰ نفر به خطر خواهد افتاد. برای تولید یک سانتی متر مکعب خاک در محیط مناسبی مثل شمال به حدود ۷۰۰ سال زمان نیاز است و در چنین شرایطی شایسته نیست با کم‌کاری در مورد اجرای قانون حفظ کاربری اراضی، سالانه خاک حاصلخیز گیلان را با تغییرکاربری در عرصه‌های زراعی و باغی از دست بدهیم.
اولین اقدام برای حفظ کاربری اراضی کشاورزی این است که بر اساس آمایش سرزمین جامع، قوانین و برنامه‌های جامع مورد نیاز تدوین و اجرا گردد. امید است طرح پنجره واحد صدور مجوز زمین که میتواند منجر به تسهیل، تسریع، حذف امضا‌های طلایی، کاهش خطای انسانی و شکل‌گیری فساد و ساختارمند شدن امور مربوط به زمین گردد، به زودی در استان برای اولین بار در کشور اجرایی گردد.
نگاهی به وضعیت بخش کشاورزی در گیلان
استان گیلان با داشتن مساحت ۱۴۰۴۴۰۰ هکتار، کم‌تر از ۰,۹ خاک کشور را دارا است و از نظر مساحت چهارمین استان کشور است اما با دارابودن حدود ۳۱ درصد کاربری کشاورزی (زراعی و باغی) نسبت به کل وسعت استان، رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. استان گیلان با آنکه کم‌تر از ۰,۹ خاک کشور را دارد ولی حدود ۳ درصد از تولیدات محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند.
کل مساحت اراضی کشاورزی استان گیلان برابر با ۴۰۲۷۲۵ هکتار است که ۳۱۰۱۱۹ هکتار را اراضی زراعی و ۹۲۶۳۸ هکتار مربوط به اراضی باغی می‌باشد. وسعت مراتع استان گیلان ۲۴۴۹۸۶ هکتار می‌باشد و ۵۶۴۷۱۲ هکتار از مساحت استان گیلان را اراضی جنگلی تشکیل می‌دهند. نسبت مساحت جنگل، مرتع، اراضی زراعی و باغی به کل مساحت استان گیلان برابر با ۸۸,۳۲ درصد است.
استان گیلان با ۷۵۴۰۵ هکتار سطح بارور محصولات باغی و تولید ۶۹۵۱۷۵ تن محصولات باغی به ترتیب رتبه‌های سیزدهم (۲,۸ درصد) و چهاردهم (۲,۶ درصد) را به خود اختصاص می‌دهد. استان گیلان با داشتن ۲۷۵۱۴۳ هکتار سطح زیر کشت محصولات زراعی و تولید ۱۱۲۱۰۲۳ تن محصولات زراعی به ترتیب رتبه‌های شانزدهم (۲,۱۹ درصد) و بیست و چهارم (۱,۳۲ درصد) را کسب می‌کند.
مقدار کل تولیدات محصولات کشاورزی استان گیلان برابر با ۳۲۳۶۹۴۲ تن است که عبارتند از: ۱۶۶۵۷۳۲ تن محصولات بخش زراعی (۵۱,۴۶ درصد)، ۷۶۱۸۶۳ تن محصولات بخش باغی (۲۳,۵۴ درصد)، ۶۱۹۴۷۲ تن محصولات بخش دام و طیور (۱۹,۱۴ درصد)، ۱۱۷۸۵۵ تن محصولات بخش منابع‌طبیعی (۳,۶۴ درصد)، ۷۱۴۵۲ تن محصولات بخش شیلات (۲,۲۱ درصد) و ۵۶۸ تن محصولات بخش کرم‌ابریشم (۰,۰۲ درصد). در ۱۰۸,۵ هکتار کشت گلخانه‌ای استان گیلان ۵۴۴۰۲۰۰ شاخه گل، ۹۷۵۵۲۵۰ گلدان گل و گیاه، ۳۳۰۱۱۲۰۰ اصله درختچه زینتی، ۳۸۰۱۵۵۰ بوته گیاه فصلی و نشایی، ۹۲۵ تن سبزیجات و صیفی‌جات، ۷۸۷ تن توت‌‌فرنگی و ۵۱۶۸ تن گیاهان دارویی تولید میشود.
ارزش کل تولیدات محصولات کشاورزی استان گیلان معادل است با ۱۰۴۳ هزار میلیارد ریال که عبارتند از: ۵۹۷ هزار میلیارد ریال محصولات بخش زراعی (۵۷,۲۸ درصد)، ۲۳۹ هزار میلیارد ریال محصولات بخش دام و طیور (۲۲,۹۶ درصد)، ۱۱۳ هزار میلیارد ریال محصولات بخش باغی (۱۰,۸۳ درصد)، ۸۵ هزار میلیارد ریال محصولات بخش شیلات (۲,۲۱ درصد)، ۷ هزار میلیارد ریال محصولات بخش منابع‌طبیعی (۰,۷۱ درصد) و ۱ هزار میلیارد ریال محصولات بخش کرم‌ابریشم (۰,۱درصد).
در استان گیلان ۳۱۷ هزار نفر بهره‌بردار با میانگین سنی بالای ۵۵ سال در بخش کشاورزی فعالیت دارند و همچنین ۱۷۵ هزار نفر در واحدهای تولیدی مرتبط با بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. ۳۰ درصد جمعیت شاغل استان گیلان در بخش کشاورزی اشتغال دارند و ۵۰ درصد اقتصاد استان وابسته به بخش کشاورزی است. ۳۹۰ نفر نیروی انسانی مستقر در ۶۹ مرکز جهاد کشاورزی فعال در ۲۸۵۶ آبادی استان گیلان به بهره‌برداران محصولات کشاوری این استان خدمات علمی و ترویجی ارائه می‌دهند.
تعداد ماشین‌آلات کشاورزی استان گیلان برابر با ۱۲۰۵۵۴ دستگاه می‌باشد؛ و ضریب مکانیزاسیون و راندمان آبیاری استان گیلان به‌ترتیب معادل ۲,۴۳ اسب بخار در هکتار و ۵۹ ,۴۳ درصد است.
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی نقش تاثیرگذاری در بخش کشاورزی دارد و موجب افزایش اشتغال، ارزش افزوده، بهرهوری، توسعه صادرت، کاهش واردات، کاهش ضایعات، کاهش ریسک و حفظ محیط زیست می‌گردد. تعداد واحدهای دارای پروانه بهره‌بردای صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی در استان گیلان برابر با ۲۳۵۸۷۰۰ واحد می‌باشد و در این استان ۱ میلیون و ۴۷۴ هزار تن از محصولات کشاورزی فرآوری میشود. ظرفیت اسمی صنایع تبدیلی و غذایی استان گیلان حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن برآورد میشود اما به دلیل کمبود نقدینگی، مشکلات تامین مواد اولیه و سایر مشکلات اقتصادی فقط حدود 50 درصد از محصولات کشاورزی گیلان در چرخه فرآوری قرار می‌گیرند. با آن که استان گیلان از نظر تعداد پروانه بهره‌برداری واحدهای فرآوری رتبه‌های نخست را کسب می‌کند، اما از نظر میزان ظرفیت فرآوری رتبه چهارم و از نظر اشتغال نیز با ۱۵۱۴۲ نفر شاغل رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است.
برای بخش کشاورزی استان گیلان ۱۲۱۱۴ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری انجام میشود. مقدار صادرات و واردات محصولات کشاورزی از گمرکات گیلان به‌ترتیب برابر با ۳۰۰ و ۸۸۵۳۰۰ میلیون دلار است. بخش کشاورزی گیلان حدود ۴۰ درصد از کل میزان صادرات گیلان را به خود اختصاص داده است.
دکتر مهدی خورسند کارشناس مسائل اوراسیا و پژوهشگر اقتصاد سیاسی در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحیلی گیل بان؛ اظهار کرد: رشد اقتصادی و توسعه در بخش کشاورزی استان گیلان دو مقوله جدا و متفاوت از هم هستند زیرا در علم اقتصاد، توسعه امری فرایندی و مستمر است که برخلاف رشد که امری دفعتی و یکباره است، زمینه رشد مداوم را فراهم می‌کند. وی در ادامه تأکید کرد: توسعه در بخش کشاورزی استان گیلان باید براساس اسناد بالادستی کشور همانند سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه و طرح آمایش سرزمین حاصل شود.
دکتر هادی ارشاد لنگرودی مدیر مرکز رشد واحدهای فناور مشترک دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و پارک علم و فناوری گیلان در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحیلی گیل بان؛ با اشاره به پتانسیل دانشگاه‌ها، مراکز مختلف اجرایی- آموزشی- تحقیقاتی بخش کشاورزی در استان گیلان، آن را عاملی موثر بر رونق این بخش برشمرد و افزود: بر اساس آمایش و ظرفیت بومی استان گیلان، فعالیت مراکز رشد پارک علم و فناوری با گرایش کشاورزی میتواند منجر به رشد و توسعه هسته‌ها و واحدهای فناور و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی گردد. وی با توجه به تعداد کم شرکت‌ها و واحدهای دانش‌بنیان کشاورزی استان گیلان متذکر شد: پارک علم و فناوری با ساختار حمایتی خود از طریق بهره‌گیری ظرفیت‌های وزارت، دولت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها، سازمان جهاد کشاورزی، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی و … میتواند بستر لازم برای رشد و توسعه کسب و کارهای دانش‌بنیان در بخش کشاورزی استان گیلان را فراهم کند.
با افزایش جاذبه بخش کشاورزی برای کشاورزان و سرمایه گذاران این بخش، اجرای دقیق سیاست‌های توسعه روستایی با تأکید بر حفظ کاربری اراضی، حدنگاری و رفع تداخل، تثبیت مالکیت و صدور سند، عدم مجوز به تقسیم اراضی، استفاده منطقی و بهینه از زمین‌های ملی قابل واگذاری، تجهیز و تسطیح اراضی کشاورزی، تجهیز اراضی کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری، احیاء و بازسازی آب بندان‌ها، بکارگیری فناوری‌های نوین، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، افزایش جاذبه و کاهش دافعه زندگی روستایی برای جوانان و مدیریت ساخت و ساز در اراضی کشاورزی به عنوان خانه دوم می‌توان از گرایش به تغییر کاربری اراضی کشاورزی جلوگیری نمود و با ارائه تسهیلات و بسته‌های تشویقی مانند تخصیص کود و بذر و سم رایگان به مدت چند سال و ایجاد تعاونی‌های محلی، مالکان اراضی خرد را به تجمیع و تشکیل کشت صنعت‌ها برای ارتقای بخش کشاورزی و امنیت غذایی استان گیلان که جایگاه ویژه‌ای در کشاورزی ایران دارد، ترغیب نمود.
نویسنده: ابراهیم آذرپور
انتهای پیام/
false
true
true
true
