منوی اصلی

چای، گیاهی است که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری همراه با رطوبت و بارندگی‌های مناسب در خاک‌های اسیدی رشد می‌کند و چین، بزرگ‌ترین زادگاه چای با 80 میلیون چایکار و دو میلیون هکتار باغ، بیشترین چایکار را در جهان داراست. در حال حاضر پنج میلیون تن چای در جهان تولید می‌شود که از لحاظ سرانه مصرف، کشورهای انگلیس ،ترکیه، روسیه، نیوزیلند، مصر، لهستان و ژاپن با بیش از دو کیلو گرم در سال در رده‌های بالا قرار دارند.

چای در کنیا و سریلانکا منبع اصلی تامین ارز کشور و دومین منبع اشتغال است. این محصول در30 کشور جهان کشت می‌شود که از نظر تولید، چین و هند و سریلانکا بیشترین تولید و صادرات را دارا هستند. چین، هند و اروپا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده چای در جهان هستند اما کشت چای در ایران به 110 سال پیش باز می‌گردد که ابتدا در استان گیلان (لاهیجان) و سپس مازندران، کشت آن ‌شروع شد.

گیلان سرآمد کشت چای

آغاز تولید چای در ایران به سال 1279 شمسی باز می‌گردد که توسط کاشف السلطنه به ایران و لاهیجان وارد شد. او به خوبی توانست بذر و نهالش را به ایران وارد کرده و تمام وقت خود را صرف تولید چای کند. براساس آمارهای اعلام شده از سوی رییس سازمان چای، استان‌های گیلان و مازندران در حال حاضر بین 25 تا 28 هزار هکتار باغ چای را دارا هستند که 90 درصد این باغ ها در استان گیلان و شهر لاهیجان واقع شده است.

برداشت برگ سبز چای از باغ‌های شمال کشور در سه چین بهاره، تابستانه و پاییزه صورت می‌گیرد که چین بهاره از اوایل اردیبهشت، تابستانه از نیمه دوم خرداد و چین پاییزه در شهریور و مهر انجام می‌شود.

مقایسه درآمد چایکاران و گندمکاران

در گذشته نه چندان دور یعنی سال 57 درآمد چایکاران دو برابر گندمکاران بود اما امروزه درآمد، کشت و خرید برگ آن به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.

از سال 82 تا سال 93 سطح چایکاری از 32 هزار هکتار به 20 هزار هکتار با توان تولیدی ‌و مقدار تولید آن از 48 هزار تن به کمتر از 24 هزار تن در سال رسیده است. اما طبق گفته دکتر محمدولی‌ روزبهان، رییس سازمان چای کشور در فصل زراعی گذشته، 107 هزار و 500 تن برگ سبز چای به ارزش اقتصادی افزون بر دو هزار میلیارد ریال از چایکاران خریداری شده است. از قدیم گفته‌اند که چای هم‌سنگ نقره برای جهانیان ارزش دارد اما امروزه به دلیل سهل‌انگاری مسئولان و بی‌رغبتی بعضی چایکاران، در بعضی روستاها تغییر کاربری داده و نسبت به گذشته کاهش چشمگیری داشته است.

دوران طلایی تولید چای

بر اساس آمار ارائه شده، بیشترین تولید چای در کشور و دوران طلایی آن به سال 70 باز می‌گردد که تولید آن به مرز 70 هزار تن چای خشک رسیده بود.

در حال حاضر 28 هزار هکتار باغ چای در دو استان گیلان و مازندران قرار دارد که تنها 21 هزار هکتار مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.

صنعت تولید چای درآمد بیش از 50 هزار خانواده را در خود جای داده است که به همراه شاغلان در کارخانه‌های چای کشور، حدود 80 هزار خانوار را به طور مستقیم و غیرمستقیم تغذیه می‌کند.

گردش مالی بازار چای

یکی از بزرگ‌ترین مزایای چای، تعامل خاصی است که باغات چای با طبیعت و حفظ محیط زیست و جلوگیری از فرسایش خاک و تنوع زیستی دارند زیرا کاشت در بیشتر باغات چای به صورت دیم‌ صورت می‌گیرد. در آمار دیگری، چای ایران از لحاظ سطح زیر کشت در رتبه پانزدهم و از لحاظ مصرف رتبه دوازدهم را داراست (حدود 1.4 کیلوگرم) و مصرف آن در سال 110 هزار تن است. با توجه به مصرف 110 هزار تنی و تولید 25 تا 28 هزار تنی، واردات چای امری گریزناپذیر است. آنچه گویاست، واردات قانونی سالیانه چای 700 میلیارد تومان ‌و گردش مالی بازار چای در ایران بیش از 3000 میلیارد تومان است. اما در سال 95 مبلغ خرید برگ سبز چای 234 میلیارد تومان بوده است.

موانع موجود

فارغ از اینکه تولید چای در سال چقدر بوده و مسئولان با چه نگاهی به آن می‌نگرند، نباید به موانعی که سر راه آن قرار دارد بی‌توجه بود، درحال‌حاضر تولید این محصول در شمال کشور با مشکلات و محدویت‌های فنی و تکنیکی مواجه است. از نظر کیفیت سنتی و رایج کاشت، داشت و برداشت بوته و برگ چای، فیزیک خاک که غیراسیدی بوده، شیب دار بودن بیشتر باغات چای که باعث افت و کاهش آبدهی و عدم تثبیت خاک و کوددهی مناسب می‌شود، آب و هوای منطقه به علت دیم بودن، نبود باران در همه مواقع ‌به‌ویژه تابستان و سایر موارد جنبی مانند حمل و نقل به کارخانه‌ها، فرسودگی ماشین آلات ، از طرف دیگر تکنولوژی تولید کارخانه های تولید چای، مساله قانون نسبی را بسیار مطرح می‌کند؛ یعنی اگر قرار باشد در دنیایی با اقتصاد آزاد و تبادل منابع و تولیدات زندگی کنیم، باید محصولی را تولید کنیم که در کیفیت و قیمت تمام شده نسبت به سایر تولید کنندگان، در دنیا از مزیت نسبی برخوردار باشد. به معنی دیگر چای تولید شده ما هم در کیفیت بخش کشاورزی و هم در فرآوری و تولید صنعتی ، دارای کیفیت و قیمت تمام شده پایین‌تر باشد تا ضمن تامین ذائقه مصرف‌کننده داخلی در رقابت با چای وارداتی بتواند موفق باشد.

مزایای حمایت از صنعت چای و چایکاران

جدا از مشکلات بیان شده، پرسشی که برای هر گردشگر و یا تولیدکننده چای به ‌وجود می‌آید این‌ است که حمایت از چایکاران، چه منافعی را برای ایران و خطه‌هایی که در کشور چای در آن تولید می‌شود، دارد ؟

در این زمینه باید گفت حمایت از صنعت چای باعث تقویت اشتغال و حفظ اراضی می‌شود. از سوی دیگر باعث جلوگیری خروج ارز بیشتر از کشور شده و موجب حفظ محیط زیست و طبیعت زیبای آن می‌شود.

همچنین حمایت از این صنعت باعث رونق اقتصادی غیرمولد و مصرفی در منطقه و جذب بیشتر گردشگران به ایران می‌شود. حمایت و تصویب قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از تخریب و تغییر کاربری باغات چای، باعث خوشحالی چایکاران در منطقه شده و سلامت شهروندان را در مقابل چای وارداتی تضمین می‌کند.

از طرف دیگر حمایت از چایکاران باعث تقویت نیروهای روستایی در ماندن در روستاها و انگیزه بیشترآنان در تولید بهترو بیشتر می شود و از تخریب بافت سنتی و ماندگار روستاها جلوگیری می‌کند.

بر این اساس دولت موظف است ضمن حمایت کامل از تولید چای داخلی، تسهیلات لازم مانند وام های درازمدت با بهره‌های کم یا تسهیلات غیرنقدی تاثیرگذار در روند زندگی و کار را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد تا این محصول 110 ساله که با مشقت و سختی‌های فراوان از گذشته دور، دست به دست شده و به ما رسیده، به فراموشی و نابودی کشیده نشود.

امید آنکه با واردات بی رویه چای، این محصول معطر دچار بیماری تخریب و تهدید نشود و دولت با پرداخت‌های به‌موقع طلب چایکاران، دربهبود این صنعت دیر پا گامی موثر بردارد. این در حالی است که چای ایرانی هرگز از سفره ایرانی‌ها جدا نخواهد شد، مگر اینکه ما با دست‌های خود و یا سوء مدیریت‌ها آن را از سفره‌های‌مان جدا کنیم.

به قلم رضا بژکول (پژوهشگر اجتماعی)

پایگاه خبری تحلیلی گیل بان: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اجرای رسالت مطبوعاتی، احترام به مخاطبان و اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.