منوی اصلی

واژه نخبگان را به معنای بزرگان، صاحبان فکر، شخصیت و توانایی‌ها‌ی وسیع فکری و سازمان دهی معنی کرده اند که شامل دو گروه می‌شود. نخبگان فکری و نخبگان ابزاری، نخبگان فکری افرادی هستند که اندیشه، فکر، روش‌های بهینه، تئوری، آینده نگری و دور اندیشی تولید می‌کنند مانند روشنفکران، دانشگاهیان، نویسندگان، اصحاب مطبوعات و محققین. اما نخبگان ابزاری صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی هستند که البته می‌تواند در عرصه سیاست یا نظام اقتصادی از توانایی‌ها‌ی فکری نیز برخوردار باشد مانند وزیران، نمایندگان مجلس و استانداران.

در همه کشورهای توسعه یافته این دو گروه رل اصلی را در تحقق توسعه بر عهده دارند. یکی از روش‌ها‌ی موفق در هر جامعه توسعه یافته این است که تلفیقی از نخبگان ابزاری با نخبگان فکری و نهادهای مدنی ایجاد شود تا جامعه را هدایت و یاری نماید. نقش اساسی برای توسعه بر عهده نخبگان فکری و ابزاری است. در جوامع پیشرفته مانند اروپا و آسیای شرقی ائتلاف منطقی و عقلایی میان این دو گروه وجود دارد که باعث پیشرفت‌ها‌ی فراگیر شده است. تا زمانی که میان نخبگان ابزاری و فکری ائتلاف و اجماع نظر روشی و کیفی وجود نداشته باشد امکان توسعه فراهم نمی‌شود.

صاحبان قدرت و صاحب فکر و تخصص، عامل به فعل هستند اگر بین این دو گروه وحدت یا اجماع نظری ایجاد شود خمیر مایع آن به غنی شدن جامعه کمک می‌کند، اما اگر بین این دو در سطح وسیعی اختلاف یا دوگانگی در رفتار و گفتارشکل گیرد قطعا آنی که آسیب می‌بیند جامعه و کشوراست.

یکی از راه‌ها‌ی موفقیت و از وظایف مهم و همیشگی نخبگان در هر جامعه آسیب شناسی مکرر و دایمی از وضعیت جامعه است، هم در توسعه فراگیر و هم در طراحی الگویی برای آینده.
بنابر این از موانع توفیق نخبگان در روند توسعه، فقدان اجماع نظر پیرامون برخی کلیات و نیز واگرایی آنها در روش دستیابی به توسعه است.

راه دیگر برای موفقیت، گردش نخبگان در یک جامعه است که متاسفانه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران امکان این گردش به کندی صورت می‌گیرد، دولت‌ها‌ نمی‌توانند نسبت به طبقه متوسط از جمله نخبگان جامعه بی تفاوت باشد، تنها در گردش نخبگان است که جامعه مدنی قوی، شفافیت در کارکردها و بهینه سازی سیاست‌ها‌ی کلان کشور سرعت بهتری می‌گیرد.
راهی جز این نیست که این دو گروه به جای دفع همدیگر رافع گفت‌وگو و همکاری با همدیگر شوند و در یک روند آزاد و مدنی و فارغ از شعارها یا تقابل‌ها‌ به جامعه کمک کنند. مالزی، کره، ژاپن و خیل زیادی از کشورهای توسعه یافته با همین روش موفق شدند که توسعه فراگیر را در جامعه خود جامه عمل بپوشانند.
اجماع نخبگان فکری و ابزاری، فرآیند رشد و توسعه را تسهیل می‌کند. تقابل یا دفع همدیگر در بسترهای اجتماعی باعث کند شدن رشد و توسعه در یک جامعه می‌شود. انسداد گردش نخبگان در جامعه عامل کندی و تضعیف در شکل‌گیری توسعه همه‌جانبه خواهد بود. اینگونه نیست که یکی تامین‌کننده زمینه رشد و انتخاب باشد و دیگری در حیات خلوت خویش پاسخگوی هیچ نقد و نظری نباشد.
جامعه زمانی به شکوفایی می‌رسد که نخبگان فکری و ابزاری به جای دفع همدیگر با نگاه به آینده، منافع ملی را در نظر داشته باشند و برای بر طرف کردن اولویت‌ها‌ گامی موثر بر دارند.

به امید آن روز

به قلم رضا بژکول پژوهشگر اجتماعی