منوی اصلی

به گزارش «گیل بان» توسعه روزافزون اجتماعی و اقتصادی در جهان کنونی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی در جوامع بشری شده، به گونه ای که امروزه رشد جمعیت سالمندان بیش از رشد کلی جمعیت جهان است.

اهمیت رویکردهای روانی و اجتماعی برای توسعه سازوکارهای بهداشت عمومی در برابر پیری

عواملی از جمله افزایش میانگین طول عمر بشر در تمامی کشورها، افزایش معنی دار در حداکثر طول عمر بشر، رشد تعداد سالمندان به خصوص در کشورهای توسعه یافته و افزایش درصد بودجه بهداشتی درمانی که توسط این افراد مصرف می شود منجر به جلب نظر پژوهشگران و سیاستگذاران جمعیتی به حوزه های مختلف مطالعات پیری شناسی شده است.

بنا به تعریف موجود، پیری یک فرآیند جهانی، ذاتی، پیشرونده و آسیب رسان بوده که با تجمع تدریجی آسیب های مختلف و کاهش کارایی عملکردی و هموستاز در سلول ها و بافت ها، در طی زمان همراه است. کلمه طول عمر دارای دو مفهموم مختلف متوسط طول عمر و حداکثر طول عمر است. متوسط طول عمر، به عنوان میانگین امید به زندگی در تولد اشخاص یک گونه، تعریف شده و حداکثر طول عمر، بیشترین سنی است که برای افراد یک گونه، ثبت می شود.

به لحاظ بیولوژیکی، پیری نتیجه تاثیر تجمع تنوع گسترده ای از آسیب های مولکولی و سلولی در طی زمان است. این امر به کاهش تدریجی توانایی فیزیکی و ذهنی، رشد خطر ابتلا به انواع بیماری ها، و در نهایت مرگ منجر می شود. اما این تغییرات نه به صورت خطی بلکه صرفاً تا حدی با افزایش سن اشخاص مرتبط هستند. در حالی که بعضی از افراد مسن از سلامت و عملکرد بسیار خوبی برخوردار بوده، سایر افراد در این شرایط سنی ضعیف و نیازمند کمک قابل توجه از سوی دیگران هستند.

به نظر می آید که منظور آیه شریفه ۶۸ سوره یس، «و من نعمره ننکسه فی الخلق» – ما هر کس را عمر دراز دادیم در پیری از خلقتش بکاستیم- ضعف و نقصان در کهنسالی از جمله زوال هوشیاری یا کم توانی فیزیکی، کاهش موها و دندان ها، خمیدگی قامت و نیز کاسته شدن طول تلومرهای کروموزوم ها باشد که از علائم نقصان و برگشتن هستند.

پیری فراتر از تغییرات بیولوژیکی، با سایر اتفاقاتی که در گذر زندگی فرد رخ می دهند نظیر بازنشستگی، جابجایی به مسکن مناسب تر، و مرگ دوستان و والدین مرتبط است. در توسعه و ایجاد سازوکارهای بهداشت عمومی در برابر پیری، تنها در نظر گرفتن رویکردهایی که باعث کاهش تلفات مربوط به افزایش سن می شوند مهم نیست، بلکه رویکردهایی که می توانند منجر به بهبود، سازگاری و رشد روانی اجتماعی شوند نیز باید در نظر گرفته شود.

سالمندی بیش از ۳۰ درصد جمعیت ایران تا سال ۲۰۵۰ میلادی

امروزه مردم در سراسر جهان عمری طولانی می کنند. برای نخستین بار در تاریخ، اغلب مردم می توانند انتظار داشته باشند که به سن شصت سالگی و نیز فراتر از آن برسند. پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۵۰ میلادی، جمعیت افراد ۶۰ ساله و بالاتر از آن به ۲ میلیارد نفر برسد، یعنی چیزی بسیار بیشتر از ۹۰۰ میلیون نفری که در آمارهای سال ۲۰۱۵ ثبت شده بودند. هم اکنون ۱۲۵ میلیون نفر از جمعیت جهان دارای سن ۸۰ سال یا پیرتر هستند. تا سال ۲۰۵۰، تقریباً این تعداد (۱۲۰ میلیون نفر) تنها در کشور چین زندگی خواهند کرد و ۴۳۴ میلیون نفر در سراسر جهان در این گروه سنی قرار خواهند داشت. تا سال ۲۰۵۰، ۸۰ درصد کل افراد مسن در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی خواهند کرد.

سرعت پیر شدن جمعیت در سراسر جهان نیز به طور چشمگیری در حال افزایش یافتن است. فرانسه تقریباً ۱۵۰ سال برای سازگار شدن با تغییر ۱۰ تا ۲۰ درصدی در نسبت جمعیت که بالای ۶۰ سال بود زمان داشت. با این وجود، کشورهایی از قبیل برزیل، چین و هند کمی بیشتر از ۲۰ سال برای ایجاد چنین سازگاری وقت خواهند داشت.

در حالی که این تغییر در توزیع جمعیت یک کشور به سوی سنین بالاتر- که به عنوان پیری جمعیت شناخته می شود- در کشورهای با درآمد بالا آغاز شده است (برای مثال در ژاپن ۳۰ درصد از جمعیت در حال حاضر بیش از ۶۰ سال سن دارند)، هم اکنون کشورهایی با درآمد پایین و متوسط بیشترین تغییرات را تجربه می کنند. تا اواسط قرن حاضر بسیاری از کشورها همچون شیلی، چین، جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه نسبت مشابهی از لحاظ افراد مسن با کشور ژاپن خواهند داشت.

سلامتی، کلید استفاده از فرصت ها برای سالمندان

زندگی طولانی تر فرصت های ویژه ای را نه صرفاً برای افراد مسن و خانواده های آنها، بلکه برای همه افرد جامعه به ارمغان می آورد. سال های اضافی عمر شانس دنبال کردن فعالیت های جدید از قبیل تحصیلات تکمیلی، یادگیری حرفه تازه، جهانگردی یا دنبال کردن یک علاقه قدیمی نادیده گرفته شده را فراهم می کند. همچنین، افراد مسن به روش های مختلف به خانواده ها و جوامع خود خدمت می رسانند. با این حال، میزان و حد این فرصت ها و مشارکت ها به شدت به یک عامل مهم که همان “سلامتی” است، بستگی دارد.

با این حال، شواهد اندکی وجود دارد که نشان می دهد امروزه افراد مسن تر نسبت به والدین خود در سال های گذشته، سطح سلامت بهتری را تجربه می کنند. در حالی که نرخ های ناتوانی شدید سالمندان در کشورهای با درآمد بالا طی ۳۰سال گذشته کاهش یافته است، اما تغییر قابل توجهی در ناتوانی خفیف و متوسط در طی این دوره مشاهده نمی شود.

اگر افراد بتوانند این سال های اضافی عمر خود را در وضعیت سلامت مناسب تجربه کرده و در “محیطی حمایتی” زندگی کنند، توانایی آنها برای انجام کارهایی که به حضورشان ارزشی مضاعف می بخشد، بیشتر خواهد بود. چنانچه سالمندان در سال های اضافی عمر خویش تحت تاثیر کاهش ظرفیت های جسمی و ذهنی قرار بگیرند، پیامدهای حاصله برای افراد مسن و نیز برای جامعه آنها منفی خواهد بود.

بیماری های مشترک سالمندان

با وجود این که افزایش سن با کاهش و تغییرات عملکردی متفاوتی در اندام ها و دستگاه های بدن فرد همراه است، اما سالمندی دوره ای از زندگی انسان است و معادل با بیماری نیست. علاوه بر تغییرات طبیعی که در سیستم بدنی سالمندان با افزایش سن و سالمند شدن ایجاد می شود، ناخوشی های مزمن در یک فرآیند غیر طبیعی با افزایش سن، افزایش پیدا می کند. شیوع بیماری های مزمن با کاهش عملکرد طبیعی بدن سالمند در طی زمان، کاهش عملکرد، وابستگی به دیگران، منزوی شدن، از کارافتادگی، و کاهش رضایت و کیفیت از زندگی را برای سالمند به دنبال خواهد داشت. از طرفی افزایش تنش زاهای مختلف زندگی صنعتی و شهری بیش از پیش مشکلات مربوط به سالمندان را پیچیده می سازد.

کاهش قدرت شنوایی، آب مروارید و عیوب انکساری چشم، دردهای پشت و گردن و استئوآرتریت، بیماری انسدادی ریوی مزمن، دیابت، افسردگی و زوال عقل از شرایط مشترک در بین سالمندان است. علاوه بر این، به عنوان افراد مسن، آنها چند مشکل را به طور همزمان با هم تجربه می کنند. سندروم های سالخوردگی از دیگر مشکلاتی است که برای افراد مسن رخ می دهد. این سندروم ها اغلب نتیجه چند عامل اصلی از قبیل ضعف، بی اختیاری ادرار، سقوط، هذیان و زخم های بستر هستند.

در مقایسه با سایرگروه های سنی، شیوع بیماری های مزمن، بیان بیماری و پاسخ به درمان در سالمندان متفاوت است. بنابراین، مراقبت و درمان از افراد سالمند که معمولاً مبتلا به چند بیماری مزمن و ناهمگونی زیادی در وضعیت سلامتی هستند از چالش های منحصر به فرد نظام های بهداشتی درمانی خواهد بود. این مساله به ویژه در کشورهای در حال توسعه از قبیل ایران که در آینده نزدیک بیشترین افزایش جمعیت سالمندان را خواهند داشت، به عنوان یکی از اساسی ترین چالش های نظام سلامت و ساختارهای اجتماعی این کشورهاست.

هر چند افزایش جمعیت سالمندان بیانگر میزان موفقیت کمی و کیفی نظام های سلامت در ارائه خدمات نظام سلامت است، اما شناخت میزان و تنوع بیماری ها و مراجعات درمانی آنها می تواند بیانگر برنامه هایی برای پیشگیری بیماری ها، هدفمند کردن نظام های ارائه خدمات درمانی، مراقبتی، توانبخشی، اقتصاد سلامت و به عبارتی برنامه ریزی دقیق تر در حل بحران سونامی سالمندان باشد.

عوامل موثر بر پیری سالم

اگرچه برخی از تغییرات در سلامتی افراد مسن ژنتیکی است، اما بیشتر آنها به علت محیط زیست فیزیکی و اجتماعی افراد، شامل شرایط محل سکونت، همسایگان، جامعه، و نیز ویژگی های شخصی آنها همانند جنسیت، قومیت، یا وضعیت اجتماعی و اقتصادی رخ می دهد.

این عوامل شروع به تاثیر بر روند ایجاد پیری در مراحل اولیه می کنند. محیط هایی که افراد در کودکی در آن زندگی کرده اند یا حتی در دوران جنینی در آن به سر برده اند، همراه با ویژگی های شخصی آنها، اثرات دراز مدتی بر چگونگی سن آنها دارد.

همچنین محیط ها تاثیر بسزایی بر ایجاد و الگو شدن رفتارهای سلامتی بخش دارند. حفظ رفتارهای سالم در طول زندگی، به ویژه مصرف یک رژیم غذایی متعادل، برخورداری از فعالیت بدنی منظم، و خودداری از مصرف مواد مخدر همگی در کاهش خطر ابتلا به بیماری های غیرواگیردار دخالت دارند و توانایی های جسمی و ذهنی افراد را بهبود می بخشند.

رفتارهای افراد در سنین بالاتر هم دارای اهمیت هستند. تمرینات قدرتی برای حفظ حجم ماهیچه ها و تغذیه مناسب هر دو می تواند به حفظ عملکرد شناختی، جلوگیری از ضعف و تاخیر وابستگی به مراقبت منجر شود. محیط های حمایتی افراد را قادر می سازند که با وجود کاهش توانایی ها، کارهایی که برایشان اهمیت دارد انجام دهند. قابلیت دسترسی به ساختمان های ایمن و مناسب سازی شده، مهیا بودن وسایل حمل و نقل عمومی و محیط های که به راحتی می توان در آن پیاده روی کرد از قبیل پارک ها، نمونه هایی از محیط های حمایتی هستند.

لزوم تغییر نگرش های منسوخ شده درباره سالمندان

دکتر مجید ذوقی در گفت و گو با خبرگزاری علم و فناوری در گیلان با اشاره به تنوع میزان ظرفیت های جسمی و روحی در سالمندان تصریح کرد: برخی سالمندان دارای توانایی های جسمی و ذهنی مشابه افرادی با سنین بسیار پایین تر هستند.

این پزشک با بیان این که تنوع دیده شده در وضعیت سلامتی افراد با سنین بالا تصادفی نیست، خاطرنشان کرد: بخش بزرگی از این تنوع مربوط به محیط های فیزیکی و اجتماعی افراد و تاثیر این محیط ها بر فرصت ها و رفتارهای سلامتی آنها است.

وی با اشاره به این که افراد مسن تر اغلب به عنوان اشخاصی ضعیف یا وابسته و باری برای جامعه محسوب می شوند، افزود: نیاز است که این نگرش های قدیمی و منسوخ شده تغییر یابد و فرصت های مناسبی برای برخورداری افراد مسن از پیری سلامت فراهم شود.

ذوقی با بیان این که جهانی شدن، پیشرفت های فناورانه، شهرنشینی، مهاجرت و تغییر هنجارهای جنسیتی به طرق مستقیم و غیر مستقیم بر زندگی افراد مسن تر تاثیر می گذارد، خاطرنشان کرد: اگرچه تعداد نسل های باقی مانده در یک خانواده افزایش یافته است، اما امروزه این نسل ها بیشتر از گذشته به زندگی جداگانه علاقه دارند.

با توجه به مسائل مطرح شده، پیری پدیده ای طبیعی و جهانی است و چنانچه با سیاست گذاری های آینده نگرانه توسط دولت ها و مهیا سازی شرایط بهینه بهداشتی جهت پیر شدن سلامت افراد همراه باشد، نه تنها به عنوان هزینه ای بر دوش کشورها و چالشی اساسی محسوب نشده بلکه خود به مثابه ظرفیتی چشمگیر و فرصتی مناسب قادر به برطرف سازی بخشی از نیازها و مشکلات جامعه خواهد بود.

منبع: خبرگزاری علم و فناوری در گیلان

انتهای پیام/