منوی اصلی

«مسجد» ۲۸ بار در قرآن و 40 مرتبه در احادیت ذکر شده است. در بررسى کلمات و بیانات قرآن کریم و نیز سنت درباره واژه «مسجد»، نکتات مهمی که توجه انسان را به خود جلب مى کند وجود دارد که جای تأمل و تفکر دارد.

جایگاه مسجد در اسلام

نهاد مسجد در فرهنگ اصیل دینی و نگرش بزرگان دین جایگاه بسیار رفیع و ویژه دارد و به عنوان مهم ترین نهاد جامعه انسانی دارای کارکردی جامع و چند منظوره می باشد. مسجد نقطه تلاقی فرد با جامعه و کانون پرورش فرد برای مسئولیت های اجتماعی و الهی خود در یک نظام دینی است از این رو کاوش و معنا کاوی مسجد در سیره پیامبر در زمانه حاضر ما را برای در انداختن الگوهای جدید جامعه دینی با بازسازی زمانمند واقعیت صدر اسلام مدد می رساند. قرآن به عنوان پیام هدایت الهی برای انسان، همه زوایای زندگی مادی و معنوی را در بر می گیرد. در قرآن کریم، زندگی فردی و اجتماعی، اخلاقی و حقوقی، دنیایی و آخرتی و … و در یک سخن، همه لوازم هدایت و تربیت انسان خود نهفته است. قرآن کریم کتاب هدایت بشر تا قیامت است، لذا از هیچ یک از امور مهم و تأثیرگذار در زندگی انسان فروگذار نکرده است.

قرآن نوری است که در آن تاریکی یافت نمی شود و چراغی است که درخشندگی آن زوال نمی پذیرد، ریسمانی است که رشته آن محکم و پناهگاهی است که قله آن بلند و دریایی است که تشنگان آن، آبش را تمام نتوانند کشید و شفا دهنده ای است که بیماری های وحشت انگیز را می زداید، قرآن بهار دل چشمه های دانش، سرچشمه عدالت و نهر جاری زلال حقیقت است. پس درمان خود را از قرآن بخواهید و در سختی ها از قرآن یاری طلبید و خواسته های خود را به وسیله قرآن طلب کنید و با دوستی قرآن به خدا روی آورید، زیرا وسیله ای برای تقرب بندگان به خدا است و بهتر از قرآن وجود ندارد. در هر خانه اى قرآن خوانده شود و ذکر خداوند عزوجل گفته شود، برکتش افزون شود و فرشته ها در آن درآیند و شیاطین از آن دورى گزینند و براى اهل آسمان بدرخشد، چنان که ستاره هاى فروزان براى اهل زمین مى درخشند و هر خانه که در آن قرآن نخوانند و ذکر خدا نگویند، برکتش کم شود و فرشته ها از آن دورى گزینند و شیاطین در آن حاضر شوند. قرآن و ائمّه معصومین (ع) برای مراتب تکامل بشر روش های خاصی دارند، آنان که برسر سفره علم و هدایت قرآن و ائمّه معصومین (ع) قرار می گیرند، می توانند این روش های خاص قرآن را در زندگی خود پیاده کنند و روح، روان، جسم وجان خود را با قرآن سیراب نمایند. اهمیت مسجد در اسلام بسیار مهم است و نقش محوری دارد، به طوری که در قرآن کریم و احادیث و روایات واژه «مسجد» با تکرار آمده که می‌خواهد تأکید کند مساجد خانه‌های پروردگار هستند و چون خانه خدا بوده و از قداست ذاتی برخوردار می‌شوند، هر کسی توفیق خدمتگزاری مساجد را ندارد.

مسجد از منظر قرآن

واژه مسجد از باب (سجد، یسجد) مصدر میمی و یا اسم زمان و مکان است و بر وزن مشرق و مغرب است. مسجد به معنی سجده‌گاه، مکان سجده است. اما در قرآن و تمدن اسلامی، مسجد نه به مکانی گفته می‌شود که عبادتگاه مومنان است. وجه تسمیه عبادتگاه مسلمانان به مسجد از آن روی است که سر به سجده نهادن مظهر و نمود اوج فروتنی و کرنش در برابر خداست. از این رو در اسلام محل عبادت را مسجد نامیده‌اند. مسجد در لغت عبارت است از مکان سجده و عبادت که اسم مکان از ماده‌ی سجد، یسجد است؛ اما تعریف اصطلاحی و شرعی آن عبارت است از مکانی معین برای عبادت، رازونیاز، دعا و نیایش. در بعضی از کتب لغت و فرهنگ‌ها چنین آمده است: «جای سجده، محل عبادت».

بدون شک یکی از عوامل تاثیر گذار در پیشبرد فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه های مختلف آموزشی، تربیتی و فرهنگی مساجد هستند که جامعه اسلامی بدون آن نمی تواند نقشهای فرهنگی، تربیتی و اجتماعی را ایفا نماید. قرآن کریم ظرفیت بسیار بالایی در برنامه ریزی و ارائه برنامه های جامع و مدون برای تمامی مسلمانان در سطح مساجد دارد. قرآن کریم دارای زبان مشترک و همه فهم برای تمامی مذاهب و فرق اسلامی و مسلمانان سراسر جهان بوده که قابلیت و توانایی ارائه آموزه‌ها و اندیشه‌های الهی که در قالب وحی نازل شده است در سطح تمامی مساجد موجود در اقصی نقاط گیتی از تمامی نژادها، زبانه‌ها و رنگها و جوامع را دارد. بدون قرآن هیچ برنامه ای را نمی توان در زندگی بشر متصور شد. قرآن کریم اولین کتابی است که وارد محیط مقدس مسجد شده و متضمن شکل گیری، تولید و تقویت کتابخانه‌های مساجد شده است. قرآن و کتب ادعیه‌ای که حاوی کلمات وحی است از اصلی ترین کتب موجود در مساجد محسوب می شوند.

اهیمت مسجد در قرآن یکی از راه‌های شناخت اهمیت موضوعات در اسلام، قرآن کریم است. مسجد موضوعی است که قرآن با نگرشی کامل و دیدگاهی جامع بدان آن پرداخته است. نوع عبارت، تأکید و میزان پرداختن به هر موضوعی، بیانگر اهمیت و جایگاه آن در قرآن کریم است. در قرآن کریم واژه مسجد 28 بار ذکرشده است. واژه مسجد در قران کریم، ۲۲ بار به صورت مفرد (مسجد، مسجداً) و ۶ بار به صورت جمع (مساجد) ذکر شده است. از مجموع ۲۲ موردی که واژه مسجد به صورت مفرد در قرآن ذکر شده است، ۱۵ مورد مقید به قید الحرام (الْمَسْجِدِ الْحَرام) است که مقصود آنها مسجد مخصوص و معروف و مقدس مسجد الحرام در مکه است، یک مورد مقید به قید الاقصی (الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا) که مقصود آن اولین قبله‌گاه مسلمانان مسجدالاقصی در بیت المقدس است و یک مورد مقید به قید ضرارا (مَسْجِداً ضِرَاراً) که مقصود آن مسجد معروف ضرار است که به دست منافقان در مدینه ساخته شده بود. بنابراین می توان بیان نمود از مجموع ۲۲ موردی که واژه مسجد به صورت مفرد در قرآن ذکر شده است، ۱۷ موردش در قرآن مقید سه قید (الحرام، الاقصی، ضرار) و ۵ موردش به صورت مطلق و بدون قید بیان گردیده است. از مجموع 6 موردی که واژه مسجد بصورت جمع (مساجد) در قرآن ذکر شده است، 3 مورد مقید به قید الله (مَسَاجِدَ اللَّهِ) و 3 مورد دیگر به طور مطلق و بدون قید بیان گردیده است.

باتوجه‌ به ۲۸ آیه ذکر شده و آیه‌هایی که در آن‌ها لفظ «بیت» به‌معنی مسجد است، سه نکته به‌دست می‌آید: نکته اول: آیه‌های زیادی درباره‌ی بیان احکام تکلیفی مسجد است و درواقع کارکرد آن‌ها کارکرد تبیینی است؛ البته آیه‌ها احکام کلی را بیان کرده‌اند و جزئیات را باید از روایت‌ها پیدا کرد؛ مثل احکام قبله و تغییر آن، حرمت قتال در مسجدالحرام و احکام دیگر. نکته دوم: آیه‌هایی وجود دارند که خبر می‌دهند مشرکان وکفار مؤمنان را از مسجدالحرام وحرم الهی اخراج می‌کردند و مانع ورود آن‌ها به این حرم می‌شدند و از جزای کفار و مشرکان نیز می‌گویند. نکته سوم: آیه‌هایی هستند که از جریان‌ها، وقایع و حوادث خاص خبر می‌دهند؛ مثل واقعه‌ی معراج، مسجد قبا و مسجد ضرار.

مسجد از منظر احادیث و روایات

تمدن اسلامی، مبتنی بر جهان بینی اسلامی است. مسجد یکی از نهادهای مهم تمدن اسلامی است؛ تا جایی که یکی از ارکان شکل‌دهی تمدن اسلامی، در کنار تعاون و برادری، بنای مسجد بود. نقش مسجد، هدایتگری مردم برای رسیدن به زندگی مطلوب در دنیا و جایگاه عظیم در آخرت است. این رکن تمدن، به سبب شاخصه ‌های موجود در خودش توانسته است نقش اساسی را در ایجاد و روند رو به رشد تمدن اسلامی ایفا کند. برای شناخت این شاخصه‌ها بایستی از احادیث و روایات پیامبرصلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام بهره برد. مسجد به عنوان یکی از مهمترین نهادهای تمدن اسلامی، با رعایت احکام و قوانینی مخصوص به خود، توانسته است چنین نقشی در تمدن داشته باشد.

تکرار واژه مسجد در روایت ائمه (ع) نشانه اهمیت، ارزش و عظمت مسجد می باشد. بر اساس روایات اهل‌بیت (ع) خداوند اثرات ویژه‌ای برای مساجد قرار داده است تا علاوه بر اقامه نماز جماعت، از ثمرات معنوی بسیار خداوند در این زمینه بهره‌مند شوند، اما مسئله‌ای که در اینجا لازم است عنوان شود، عدم اقبال شایسته و بایسته و نوع نگاه انسانها به مساجد است که می ‌تواند ناشی از دلایل متعددی باشد. تعداد روایت‌ها و حدیث‌ها درباره‌ی مسجد فراوان است و به مسائل جزئی نیز پرداخته شده است از قبیل واجبات، محرمات، مکروهات و مستحبات و روایت‌هایی نیز درباره‌ی احکام مسجدهای خاصی بیان شده است؛ ازجمله مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، مسجد کوفه و… . در اهمیت توجه به مساجد 40 حدیث ذکر شده است و امید می رود تا به توجه به کلام نورانی اهل‌بیت (ع) نوع نگاه‌مان نسبت به مقوله مساجد اصلاح شود و از نور بیشتری بهره‌مند شویم.

ظرفیت و توان عملی مسجد در تعالی و رشد جامعه اسلامی و کارکرد های گوناگون عبادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اخلاقی، تبلیغی، مبارزاتی، رسانه‌ای، روحی- روانی و … حاکی از نقش ویژه ی این مکان مقدس در پیشبرد اهداف گام دوم انقلاب اسلامی می باشد. البته عواملی چون سکورالیسم، گسترش ارزش های مادی و دنیا پرستی، نداشتن ارتباط موثر و جذب حداکثری آحاد جامعه به ویژه جوانان و … به عنوان موانع نقش آفرینی و کارکرد حداکثری مسجد به حساب می آید که می بایست مد نظر قرار گیرد.

انتهای پیام/